Karaciğer Nakli
Prof. Dr. Onur Yaprak
Prof. Dr. Onur Yaprak
Merhabalar, ben Profesör Doktor Onur Yaprak. Medipol Üniversitesi Medipol Mega Hastanesi’nde Karaciğer Nakli Merkezi direktörüyüm.
Yaklaşık 20 yıllık karaciğer cerrahisi uzmanı olarak 1000’in üzerinde karaciğer nakli gerçekleştirdim ve birçok hastamın sağlığına kavuşmasına yardımcı oldum.
Web sitemde yılların getirdiği deneyim ile karaciğer naklinin gerek alıcı, gerek donör (verici) açısından tüm merak edilenlerine yer verdiğim yazılarım, video anlatımlarım, gazete haberlerim ve katıldığım tv programlarına ait yayınların sizlere yardımcı olacağını umuyorum.
KARACİĞER NAKLİ NEDİR?
Karaciğer nakli, hastalıklı karaciğerin çıkarılarak yerine kadavra (ölü) donörden ya da canlı vericiden alınan yeni karaciğerin takılması işlemidir. Bu işlem sırasında yeni karaciğerin atardamar, toplardamar ve safra yolu bağlantıları ince dikişler aracılığı ile yapılmaktadır. Canlı vericiden alınan karaciğer 3 ay içerisinde kendisini büyütmektedir. Karaciğer naklini sadece bir ameliyat olarak düşünmemek lazım. Nakil sonrası hastalar ömür boyu yeni bir yaşama geçmekte ve düzenli kontrol altında tutulmaktadırlar.
KARACİĞER NAKLİNE NEDEN İHTİYAÇ DUYULUR?
Karaciğer nakline neden ihtiyaç duyulduğunu öğrenmek için öncelikle karaciğerin görevlerini bilmek zorundayız. Karaciğer aralarında, protein üretimi, kolesterol üretimi, karbonhidrat metabolizması, kan şekerinin düzenlemesi, toksik maddelerin safra içinde atılması, pıhtılaşma faktörlerinin üretimi, bağışıklık sistemi, vitamin depolanmasının da bulunduğu 500 civarı görevi yerine getirir.
Nakil için birinci neden, karaciğer yetmezliğidir. Karaciğerin yetmezliği akut ve kronik olarak 2’ye ayrılır. Her iki durumda da karaciğer nakline ihtiyaç duyulur. Akut karaciğer yetmezliği tamamen sağlıklı olan bir insanda virüsler, ilaç zehirlenmesi, mantar zehirlenmesi, otoimmün nedenler gibi nedenlerle aniden karaciğerin hasar almasına bağlı gelişen beklenmeyen durumlardır. Kronik yetmezlikler ise siroz hastalığıdır. Karaciğer sirozu yapan başlıca durumlar şunlardır; hepatit B,C, alkol, yağlanma, otoimmün hastalıklar, metabolizma hastalıkları, primer biliyer siroz. Gerek akut gerek kronik karaciğer yetmezliği hastaları potansiyel olarak karaciğer nakli adayıdır. Siroz hastalarında MELD puanı hesaplanır. Kan tahlil sonuçları üzerinde yapılan bu puanlama sistemi yetmezliğin derecesini ortaya koyar. MELD puanı 15 ve üzeri olması nakil zamanının geldiğini gösterir.
Diğer bir karaciğer nakli yapılan durum ise portal hipertansiyon komplikasyonları diye adlandırdığımız siroza bağlı karın içinde sıvı birikimi (asid), yemek borusundan varis kanamaları, şuur bulanıklığı gelişmesidir.
Karaciğer nakli bunun dışında karaciğer kanseri durumunda yapılabilir. Ancak her karaciğer kanserinde nakil yapmıyoruz. Karaciğerin primer kanserleri ‘’hepatosellüler kanser’’ ve ‘’kolanjiokanser’’ olarak 2 tiptir. Kolanjiokanserde karaciğer naklinin yeri yoktur. Hepatosellüler kanserlerde ise belirli kriteler vardır. Bu kriteleri sağlayan hastalarda karaciğer nakli yapılır. Bunlardan bazılarını özetlersek kanser karaciğer içinde sınırlı olmalıdır, metastaz yapmamış olmalıdır, ana damarları tutmamış olmamalıdır.
Bu sayfanın ilerleyen bölümlerinde aşağıdaki başlıkları bulabilirsiniz:
- Nakil İçin Gerekli Karaciğer Nerden Bulunur?
- Karaciğer Nakli Hakkında Merak Edilenler
- Karaciğer Nakli Öncesi Hazırlıkları
- Hastaneye Gitmeye Hazırlanmak ve Hastaneye Yatış
- Karaciğer Nakli Ameliyatı Nasıl Yapılır?
- Karaciğer Nakli Sonrası Süreç
- Hastane Sonrası Hayat
- Ameliyat Sonrası Komplikasyonlar
İncelemeye devam edebilir ya da dilerseniz daha fazla bilgi almak için bizimle hemen iletişime geçebilirsiniz.
BANA ULAŞIN
Doktorumuza çekinmeden danışabilirsiniz.
Prof. Dr. Onur Yaprak
Asistanlarım sizlere yardımcı olmak için şuanda
çevrimiçi
KARACİĞER NAKLİ BEKLEYEN HASTA KAÇ YIL YAŞAR?
Karaciğer nakli bekleyen hastaların yaşam süresi karaciğer yetmezliğinin şiddetine göre ve hastalığın evresine göre değişir. Hastanın kan tahlillerinden hesaplanan MELD puanı 10-19 arasında olan bir hastanın 3 ay içinde ölüm oranı yüzde 6 iken MELD puanı 40 ve üzeri olan bir hastanın 3 ay içinde ölüm oranı yüzde 71.3’e yükselir. Aynı zamanda 3. evre siroz olmuş hastaların nakilsiz ortalama yaşam süresi 1-2 yıl arasındadır.
KARACİĞER NAKLİ OLAN HASTA NE KADAR YAŞAR?
Karaciğer nakli merkezlerinden elde edilen sonuçlar her ülkede devlet kontrolünde raporlanmaktadır. Bu raporlar dünya genelinde birleştirildiğinde karaciğer nakli olan hastaların yüzde 90’ı 1 yıldan fazla, yüzde 75’i 5 yıldan fazla ve yüzde 60’ı 10 yıldan fazla yaşadığı ortaya çıkmaktadır. Ayrıca karaciğer nakli olduktan sonra 40-50 yıl yaşayan hastalar olduğu bilinmektedir.
NAKİL İÇİN GEREKLİ KARACİĞER NERDEN BULUNUR?
Karaciğer nakli olacak hasta için karaciğer 2 yoldan temin edilir.
Kadavra Bağışı: Hastanelerin yoğun bakımlarında beyin ölümü tanısı almış olan hastaların yakınlarının organlarını bağışlaması durumunda, ameliyathanede steril şartlar altında organların alınması işlemidir. Ülkemizde maalesef organ bağışı anlamında yeterli farkındalık olmadığı için yaklaşık 2500 hasta bekleme listesinde karaciğer beklemektedir.
Canlı Verici: Karaciğerinin bir kısmının alınmasında sağlık ve hukuki açıdan mahsur olmayan canlı vericilerden yapılan nakil şeklidir. Bu işlemin gerçekleştirilebilmesi için alıcı ve verici arasında 4. dereceye kadar kan ve hısım akrabalığı olması gerekir. Akrabalığın olmadığı ancak uzun süreli tanışıklık ve dostluk hallerinde durumun değerlendirilebilmesi için sağlık müdürlükleri bünyesinde yapılandırılan etik kurulların onayının alınması zorunludur. Verici adayı gönüllü olmalıdır. Verici yaşı 18 ve üzeri olmalıdır. Yaş ile birlikte karaciğerin yenilenme becerisi azaldığı için 60 yaş üzerinde verici adayı çok uygun değildir. Gönüllü kişide yapılan tüm testler kişinin karaciğerinin parçasını vermesinde bir sakınca olmadığını göstermesi gerekir.
Medipol Mega Hastanesi
Ekibimiz
Medipol Mega Hastanesi Misafirhanesi
Şehir dışından gelen ve konaklama ihtiyacı olan hasta ve yakınlarına misafirhanemizde ücretsiz konaklama ve yemek hizmetleri sunuyoruz.
MERAK EDİLENLER
Kadavra karaciğer nakli sırası, sıranın gelmesi ne kadar sürer?
Ülkemizde maalesef ki yeterli organ bağışı yoktur. Bağış oranı batı ülkelerinde milyon başına 40 iken ülkemizde 7'dir. Bu nedenle hastalara kadavra organ temininde çok büyük sıkıntılar yaşanmaktadır. Ülkemizde kadavra organ çıkarım ve dağıtımı Sağlık Bakanlığı'na bağlı 'Ulusal organ nakli koordinasyon merkezi' tarafından yürütülmektedir. Ülkemizde 8 adet 'Bölge koordinasyon merkez' vardır. Hastaların başvurduğu hastanelerin her birisinin kadavra organ alımında bir sırası vardır ve her bir hastanın da ayrıca kendi hastanesinde bir sırası vardır. Ülkenin herhangi bir bölgesinde bir kadavra bağış olduğunda önce bölge içinde sıra hangi hastanede ise organ o hastaneye sunulur. Hastane puanı en yüksek hastayı çağırır. Ülkemizde ortalama 2500 civarı hasta karaciğer nakli bekleme listesinde kadavra organ beklemekte olup yıllık ortalama 300 hasta ancak kadavradan nakil olabilmektedir. Bu nedenle 3-5 yıl bekleyen hastalar olmaktadır. Maalesef çoğu hasta organ çıkmadan hayatını kaybetmektedir.
Karaciğer Nakli Fiyatları Ne Kadar?
SGK'sı olan hastalar herhangi bir ücret ödemezler. Ancak yabancı hastalara paket sunulur. Genellikle 3 haftalık alıcı ve verici süreçlerini kapsayan paketler hastalığın ve hastanın durumuna göre 50 bin dolardan başlamaktadır.
Karaciğer Naklini SGK Karşılar Mı?
Evet, SGK'sı olan hastalarda karaciğer nakli öncesi ve sonrası da dahil herhangi bir ücret alınmamaktadır. Buna verici tetkikleri ve ameliyatı da dahildir.
Karaciğer Nakli Yapan En İyi Doktor
Karaciğer nakli ülkemizde 1990’lı yılların sonundan itibaren yaygın yapılır hale geldi. Sürecin ilk başında nakil programını başlatmış olan özellikle büyük ve eski merkezlerde 1000 vakadan fazla yapılmıştır. Bu bakımdan Türk cerrahları olarak dünyada ilk üçteyiz.
Nakil İçin Kan Grubu Uyumu Gerekli Mi?
Karaciğer nakli yapılabilmesi için gerekli ilk şart kan grubu uyumudur. Aşağıdaki tablo durumu özetlemektedir:
| Hastanın Kan Grubu | Kimden Karaciğer Alabilir? |
|---|---|
| 0 | 0 |
| A | A, 0 |
| B | B, 0 |
| AB | 0, A, B, AB |
Karaciğer Nakli Kaç Yaşına Kadar Yapılır?
Karaciğer nakli bebek yaştan 70’li yaşlara kadar herhangi yaştaki bir hastaya yapılabilir. Literatürde nakil yapılmış en yaşlı hasta 75 yaşındadır. Burada önemli olan hastanın gerçek yaşından çok, yandaş hastalık hali olup olmadığı ve biyolojik yaşıdır. Hasta başvurduktan sonra öncelikle hastanın nakil operasyonuna uygun olup olmadığı ve nakili kaldırıp kaldıramayacağının araştırılması yapılır.
Karaciğer nakli olan kaç yıl yaşar?
Karaciğer nakli sonrası 1 yıllık yaşam oranı %90-95, 5 yıllık yaşam oranı %75, 10 yıl ve daha uzun yaşam oranı %60'dır. Karaciğer nakli sonrası %60 hasta normal bir hayat sürer.
Karaciğer Nakli Yorumları
BANA ULAŞIN
Doktorumuza çekinmeden danışabilirsiniz.
Prof. Dr. Onur Yaprak
Asistanlarım sizlere yardımcı olmak için şuanda
çevrimiçi
KARACİĞER ALICI HAZIRLIĞI
İlk önce hastalığının şiddeti ölçülmelidir. Hastalık şiddeti ölçümünde kullandığımız 2 temel skorlama sistemi vardır.
1.MELD skoru
Hastanın kan tahlillerinde istenilen sodyum, bilurubin, İNR, kreatinin sonuçları MELD uygulamasında gerekli boşluklara girildiğinde bilgisayar sonucu verir. Logaritmik bir hesaplamadır. Sağlıklı bir insanda bu skor 6'dır. 15 ve üzeri olduğunda Sağlık Bakanlığı kadavradan organ bekleme listesine eklenmesine izin vermektedir. Canlı vericisi olan hastalarda MELD skoru daha düşükse de nakil yapılabilmektedir.
2.Child skoru
Hastanın kan tahlillerinde bakılan bilirubin, albümin, İNR değerinin yanısıra hastanın karnında asid sıvısı dediğimiz su birikiminin olup olmadığı ve varsa derecesi, hastanın şuur bulanıklığının olup olmadığı ve varsa derecesi göz önüne alınarak yapılan bir evrelemedir.
- Hastadan öncelikle kan biyokimyası istenilir. Burda hastalığın şiddeti MELD ve Child olarak hesaplanılır ve nakile ihtiyaç duyulup duyulmadığı kararı verilir.
- Nakile ihtiyaç varsa hastanın karaciğerinin BT ya da MR da nasıl göründüğüne bakılır. Burda kritik nokta nakilin gerçekleştirilmesine olanak veren karaciğere giren ana damar olan portal venin açık olup olmadığıdır. Portal ven ileri derecede tromboze olmuş (pıhtı ile kapanmış) ise nakil imkansız hale gelebilir.
- Karın BT ve BT anjiyografi özellikle anatomik oryantasyon nedeniyle cerrahi ekibin daha çok tercih nedenidir. Bu işlem sırasında karaciğerin ne derecede sirotik olduğu, büyümüş mü küçülmüş mü olduğu, damarların açık olup olmadığı, venöz shuntların gelişip gelişmediği değerlendirilmektedir.
- Hepatosellüler karsinom taraması açısından magnetik rezonans görüntüleme (MRG), BT’ye göre daha duyarlı olup avantaj sağlamaktadır.
- BT veya MR'da da nakile uygun bulunan hastanın nakili kaldırıp kaldıramayacağını araştırmak için gerekli konsültasyonlar yapılır.
KONSÜLTASYONLAR
Kardiyoloji Konsültasyonu
Sirotik hastalarda kardiyak değerlendirme hem hastanın operasyon için uygun olup olmadığı açısından hem de transplantasyon sonrası sağ kalımı belirleme açısından oldukça önemlidir. Tercihen transplantasyon ekibiyle çalışan deneyimli bir kardiyolog ile çalışılmalıdır. Tüm hastalara transtorasik ekokardiyografi yapılarak sistolik ve diyastolik fonksiyonlar, duvar hareket bozukluğu olup olmadığı ve özellikle sağ kalım üzerine etkili olan sistolik pulmoner arter basıncı ölçümü ve kalp kapak fonksiyonları ayrıntılı olarak bakılmalıdır. 50 yaş üzeri olmak, ailede koroner arter hastalığı öyküsünün bulunması, sigara içmek, transplantasyon öncesi diyabet veya insülin direnci, hiperlipidemi, hipertansiyon, metabolik sendrom, alkole bağlı karaciğer sirozu varlığı koroner arter hastalığı için risk faktörleridir. Bu hastalarda koroner anjiografi gerekebilmektedir.
Sirotik hastalar genelde düşkün olduklarından efor testi yapılamamaktadır. Bu nedenle de tarama amaçlı, merkezin olanaklarına göre, girişimsel olmayan yöntemlerden dobutamin stres ekokardiyografi veya dipiridamollü talyum sintigrafisi tercih edilebilir.
Göğüs Hastalıkları Konsültasyonu
Anamnez ve fizik muayene sonrasında hastalara akciğer grafisi, parmak ucunda pulse oksimetri ile saturasyon bakılması ve solunum fonksiyon testleri rutin olarak yapılmalıdır. Gerekli hastalarda akciğer tomografisi çekilmelidir.
Böbrek Fonksiyonlarının Durumu
Böbrek işlevleri, hem sirotik hastanın bekleme dönemindeki sağ kalımını hem de transplantasyon sonrası sağ kalımı belirlemektedir. Karaciğer sirozunun bilinen en ciddi komplikasyonlarından birisi de hepatorenal sendrom (HRS)’dur. HRS varlığında hastaya terlipressin ve albumin infüzyonu başlanmalı ve kreatinin değerleri nakil öncesi düşürülmeye çalışılmalıdır.
Gastroenterolojik Değerlendirme
Hastaların özefagus varisi açısından endoskopisi, gerekli hastalarda da kolonoskopi yapılmaktadır. Hastada karın içinde su toplanması varsa bu sıvıdan örnek alıp incelenmesi, gerekli hastalarda diüretik (idrar atıcı) tedavinin ve serum elektrolitlerinin düzenlenmesi, hastaların primer hastalığına yönelik ilaçlar varsa (antiviral ya da şelasyon yapıcı ilaçlar) bu ilaçların düzenlenmesi ve hasta diabetik ise kan şekeri regülasyonu yapılması, hastada ansefalopati (bilinç bulanıklığı) varsa bunun tedavisi yapılmaktadır.
HASTANEYE GİTMEYE HAZIRLANMAK VE HASTANEYE YATIŞ
Şayet, kadavra organ bekleme listesinde iseniz mutlaka 24 saat telefonunuza ulaşılabilir olmalıdır. Nakil merkezine gece gündüz çağrılabileceğinizi unutmayarak ulaşımınızı önceden planlamış olun. Yanınızda getireceğiniz bavulda ihtiyaç duyabileceğiniz şu malzemeler hazır olsun:
- Pijama
- Terlikler
- Temiz çamaşır ve çorap
- Diş fırçası, traş takımı
- Çatal, bıçak, bardak
- Kağıt havlu peçete
Hastaneye geldikten sonra kan ve idrar tahliliniz alınır, biyokimya ve mikrobiyolojik kültüre gönderilir. Akciğer grafisi, EKG çekildikten sonra anestezi hekimi ve ameliyatı yapacak cerrah tarafından son muayeneler yapılır.
KARACİĞER NAKLİ NASIL YAPILIR?
Kadavradan karaciğer nakli genellikle 6-8 saat, canlı vericiden karaciğer nakli ise 8-10 saat sürmektedir. Canlı vericiden karaciğer naklinde 2 ayrı ekip ve her ekipte en az 2 cerrah, 2 hemşire ve 1 anestezi uzmanı, 1 anestezi teknisyeni görev almaktadır. Canlı vericiden nakilde verici ve alıcı aynı anda ameliyathaneye alınmakta, operasyonlar eş zamanlı yürütülmektedir.
Önce ters T şeklinde bir kesi ile karın açılır. Karaciğer diyafragmatik bağlardan kesilir ve serbestleştirilir. Karaciğere giren atardamar, portal ven ve karaciğerin ana safra yolu bağlanıp kesilir. Karaciğer altından geçen vena kavadan serbestleştirilir. Karaciğerin toplar damarları olan hepatik venlere klemp konularak hastalıklı karaciğer dışarı alınır. Ardından nakil yapılacak karaciğer karın içine konulur. Damar ve safra yolu bağlantıları yapılır. 2 adet diren konularak karın kapatılır.
BANA ULAŞIN
Doktorumuza çekinmeden danışabilirsiniz.
Prof. Dr. Onur Yaprak
Asistanlarım sizlere yardımcı olmak için şuanda
çevrimiçi
KARACİĞER NAKLİ SONRASI SÜREÇ
Karaciğer nakli sonrası hasta ilk 1-2 gün yoğun bakımda tutulur, ardından özel odaya alınır. Hastaya bağışıklık sistemini baskılayan ilaçlar başlanır. Aynı zamanda antibiyotik, antiviral, safra sulandırıcı, kan sulandırıcı, mide koruyucu ilaçlar ilave edilir. Direnler sırası ile ilk 10 gün içinde çekilir. Hastanın her gün bakılan kan ilaç düzeyi ile ilaçlarının dozu ayarlanır. Eğitimi verilir. Ortalama 15-20 gün gibi bir süre sonunda hastalar taburcu edilir. Taburcu sonrası düzenli kontroller yapılır. İlk 1 ay haftada 2, sonra haftada 1, 3 ay sonunda 15 günde 1, 6 ay sonunda ayda 1, 1 yıldan sonra da her 3 ayda bir hastaların kan tahlil ve ilaç düzey sonuçlarına bakılarak ilaçları ayarlanır. Hastaların 2-3 ilacı ömür boyu devam edecektir.
Karaciğer nakli sonrası en çok görülen komplikasyon safra yolları sorunlarıdır. Özellikle canlı vericiden yapılan nakillerde bu oran %20-25 oranında gelişir. Safra yolu sorunu darlık ya da kaçak şeklinde olabilir. Bu durum geliştiğinde PTK, ERCP gibi ameliyatsız tedaviler ya da cerrahi olarak tedavi gerekir.
Karaciğer nakli sonrası ilaçlara bağlı bazı hastalarda yüksek tansiyon ve şeker yüksekliği gelişmektedir. Bazı hastalar ise nakil sonrası çok kilo almaktadırlar. Nakil edilen yeni karaciğerin yağlanmaması için hastaların kilo konusunda dikkatli olması gerekmektedir.
Karaciğer nakli sonrası hastalar 3. aydan itibaren işlerine dönebilmekte, cinsel hayatlarını ve günlük yaşamlarını eskisi gibi devam ettirebilmekte, çocuk doğurmak isteyen kadınlar 1 yıldan sonra hamile kalabilmektedirler.
HASTANE SONRASI HAYAT
Başarılı bir nakil sadece ameliyatın başarısı ile sağlanamaz. Karaciğer nakli ameliyat dışında da bir hayat şekli değişikliği gerektirir. İyileşmenin haftalar süren bir süreç olduğunu anlamak büyük önem taşır. Hem siz, hem de aileniz için, yeni yaşam biçimine alışmak biraz zaman alır; bir organ nakli ile yaşamak zaman gerektiren bir öğrenme sürecidir. Yaklaşık üç ay süren ilk hassas devrenin son bulmasıyla karaciğer transplantasyonlu hastaların çoğu eski ve hastalık öncesi yaşamlarına geri dönerler. Hastanın beslenmesine dikkat etmesi ve aşırı kilo alıp yeni karaciğeri yağlandırmaması gerekir. Ayrıca kullanılan ilaçların saatleri ve dozlarına çok dikkat edilmelidir.
- Yara bakımı: Antiseptik sabun kullanarak yara yerini temiz tutunuz. Eğer kızarıklık, şişlik ya da sıvı oluşumu görürseniz, hemen doktorunuzu haberdar ediniz.
- Ateş izlemi: Kendinizi ateşli hisseder, titremeniz olur ya da bir rahatsızlık duyarsanız veya vücudunuzun herhangi bir yerinde ağrı ya da acı hissederseniz ateşinizi kontrol ediniz. Bu bir enfeksiyonun ya da red sürecinin ilk işareti olabilir. Ateşiniz bir günden fazla süre 38 derecenin üstünde olursa, hemen transplantasyon ekibiniz ya da doktorunuzla temasa geçiniz. Doktorunuzun izni olmadan hiçbir ilaç kullanmayınız.
- Tansiyon ve nabız: Hemşireniz, kan basıncınızı ve nabzınızı nasıl ölçeceğinizi öğretecektir. Normal kan basıncınızı ve nabzınızı bilmeniz önemlidir. Böylece değerlerden bir farklılık görürseniz, bunu doktorunuza bildirebilirsiniz.
- Temizlik ve hijyen: Nakil olmuş hastalar bağışıklık sistemini baskılayıcı ilaç kullandıkları için mikrop kapmaya daha yatkındırlar. Bu yüzden düzenli duş almalı, el ve vücud temizliğine özen gösterilmelidir. Evde grip olan bir kişi varsa kişinin maske takması istenmelidir. Temiz havada dışarıda ya da çarşıda maske takılmasına gerek yoktur. Ancak grip sezonlarında toplu taşıtlara binildiğinde maske takılabilir.
- Diş bakımı: Karaciğer naklinizin gerçekleştirilmesinin üzerinden ne kadar süre geçmiş olursa olsun, herhangi bir diş operasyonun 24 saat önce başlayıp operasyondan 48 saat sonraya kadar antibiyotik almalısınız. Bu tür tedaviye profilaksi (önlem) denir ve hangi antibiyotiği almanız gerektiğini doktorunuz size söyleyecektir. Aspirin gibi bir kan sulandırıcı kullanıyor iseniz doktorunuza haber vererek işlemden 5 günce kesip tedavinin olduğu akşam hemen geri başlamalısınız.
- Transplantasyon hastaları deri kanserine yakalanmada daha yüksek risk taşırlar.
- Güneş ışınlarının en kuvvetli olduğu gün ortası (saat 10’dan saat 15’e kadar) güneşinden kaçınınız.
- Mümkün oldukça gölgede oturmaya gayret ediniz.
- Güneşe maruz kalacaksanız mutlaka koruyucu krem sürünüz.
- Dışarıda olduğunuz sürece ve güneş kremi sürmemiş olduğunuz zamanlarda, bir şapka, uzun kollu giyecek ve hafif bir pantolon giyiniz.
- Nakil sonrası dönemde kullanacağınız kortizon ilacı iştah artışınıza, kan şekerinizin yükselmesine, vücudunuzun tuz ve su tutmasına neden olacaktır.
- Bu nedenle az şekerli ve az tuzlu besinleri almanız tavsiye edilir.
- Her gün yaklaşık iki litre sıvı almaya çalışın. Bu, böbrekleriniz için yararlıdır.
- Her zaman taze meyveleri ve sebzeleri yıkayın.
- Mutlaka düzenli tartılın ve aşırı kilo almayın.
- Egzersiz: Karaciğer naklinden sonra zinde kalmak çok önemlidir. Ameliyattan bir ay sonra yürüyüş ile egzersize başlanmalıdır. Kişinin sağlık durumu elverdiği sürece ameliyattan 6 ay sonra spor, yüzme, bisiklet gibi aktivitelerin yapılmasında hiçbir sakınca yoktur.
- Araç kullanmak: Nakil sonrası ilk dört hafta içinde araba kullanmanız uygun olmaz. Daha sonra kullanmaya başlayabilirsiniz.
- Alkol: Karaciğer naklinden sonra hiçbir şekilde alkol tüketmemelisiniz.
- Sigara kullanımı: Sigara kullanmanız uygun değildir. Sigara tüm organlar için ciddi zararlı bir alışkanlıktır.
- Oruç: Ameliyatla ilgili herhangi bir sorun oluşmazsa 6. aydan itibaren oruç tutabilirsiniz. Burada önemli olan kullandığınız ilaçların saatleridir. Yaz aylarında uzun oruç süreleri olduğu için doktorunuza danışmanız gerekmektedir. İlaç saatleri ayarlanabilir ise tutmanızda sakınca olmaz.
- Seyahat: Ülkenin ya da dünyanın farklı yerlerine seyahat etmenizi engelleyecek hiçbir sebep yoktur. Herhangi bir tatile çıkmadan önce seyahat planlarınızı doktorunuzla tartışın. Bütün gezi boyunca yeterli olacak kadar ilaç almayı unutmayın.
- Cinsel faaliyet ve üreme: Operasyondan birkaç ay sonra her şey yolunda gittiyse ve kendinizi yeteri kadar iyi hissettiğinizde cinsel faaliyetlerinize tekrar başlayabilirsiniz. Menapozda olmayan kadınlarda birkaç ay adet düzensizliği olabilir. Zamanla normale dönecektir. Karaciğer naklinden sonra bir çok aile çocuk sahibi olmuştur. Ancak en az 1 yıl hamile kalınmamalıdır. Hamilelik düşünülüyorsa mutlaka nakili yapan doktorunuzdan izin almalısınız. Çünkü nakil sonrasında kullandığınız bazı ilaçlar bebeğe zarar verebildiği için ilaçlarınızın yeniden düzenlenmesi gerekecektir.
- Aşılar: Canlı ya da atenüe aşılar olmamalısınız. Tetanoz ya da ölü-inaktif aşıları olabilirsiniz. Bunun için mutlaka doktorunuza danışmalısınız.
- Ev hayvanları ve bitkileri: Hayvanlara temas etmekte bir sakınca olmamakla beraber hayvanın temiz ve aşılı olması gereklidir. Hayvan dışkısı, salyası gibi virüs taşıyabilecek unsurlardan uzak durmalısınız. Çiftçilik yapan hastalar kendilerini çok yormadan, güneşte çok kalmadan ve tozlu ortamlarda çok fazla bulunmadan toprak ve bitki ile uğraşabilirler. İlk 1 yıl yoğun miktarda bağışıklık baskılandığı için bu temaslarda eldiven ve gerekirse maske kullanılması daha iyi olur.
Güneşe Çıkma
Perhiz ve Beslenme
AMELİYAT SONRASI KOMPLİKASYONLAR
Erken dönemde gelişebilen sorunlar
- Primer non-fonksiyon: Nakil edilen karaciğerin çalışmaması durumudur. Canlı vericili karaciğer naklinde primer non-fonksiyon insidansı %0.13. Kadavradan yapılan nakillerde biraz daha yüksektir. Tek tedavi yöntemi yeni bir nakildir.
- Small-for-size sendromu: Genellikle canlı vericili nakilden sonra, alıcının kilosuna oranla nakil edilen karaciğerin hacminin sınırda kalması sonucu gelişir. Bozulmuş pıhtılaşma, sarılık ve asid sıvısı birikimi olur. Tedavisi destek tedavi olup genellikle ilaçlarla ya da dalak arterinin radyolojik yöntemle kapatılmasıyla sorun çözülür, nadiren yeni bir nakile ihtiyaç duyulabilir.
- Venöz drenaj problemi: Karaciğere gelen kanın kalbe doğru boşalmasında sorun vardır. Genellikle hepatik ven anastomozunun darlığı veya anastomozda kıvrılma sonucu olur. Karaciğer şişer ve tam işlev yapmaz. Tedavisi genellikle radyolojik olarak stent konulmasıyla sağlanır.
- Hepatik arter trombozu: Eskiden %15 civarında olan bu sorun artık %1-2 düzeylerine gerilemiştir. Tedavisi genellikle yeni bir nakildir.
- Portal ven trombozu: Karaciğere kanı getiren damarın tıkanması olup %3-5 düzeylerinde gözlenir. Ameliyata tekrar alınıp pıhtının alınmasına ya da ilaçlarla eritilmesine çalışılır. Başarılı olunamazsa yeni bir nakil gerekebilir.
- Akut ve kronik rejeksiyon (nakil edilen organın reddi): Ameliyat sonrası ilk haftalarda birçok hasta en az bir bazen iki kez akut red atağı geçirir. Bazı hastalar ise hiç geçirmezler. İlk başta hiçbir fiziksel red bulgusu olmayabilir; fakat, açıklanamayan hafif bir ateş ya da genel bir halsizlik gibi küçük bir değişiklik fark edebilirsiniz. Red bulguları:
- Yorgunluk, halsizlik
- Karın ağrısı ya da hassasiyet
- Koyu sarı idrar / açık renkli dışkı
- Karaciğer fonksiyon testlerinde bozukluklar
Kronik Rejeksiyon: Daha ciddi bir durum olup daha geç dönemlerde ortaya çıkar. Görülme oranı %1 civarındadır. Kesin tedavi yeni bir karaciğer naklidir. - Safra kaçağı ve safra yolu darlığı: Safra yollarına ait problemler karaciğer nakil sonrası %20-30 oranında gelişebilir. Sorunların çoğu safra yolu darlıkları olup nakilin genellikle ilk 2 yılı içinde görülür. Tedavisinde endoskopik veya radyolojik stent konulması ile darlık aşılmaya çalışılır, yeterli tedavi sağlanamazsa cerrahi yapılır.
- Enfeksiyonlar: Nakil sonrası erken dönemde hasta taburcu olmadan gelişen en sık enfeksiyonlar; solunum yolu ve akciğer enfeksiyonları, idrar yolu enfeksiyonları, yara yeri enfeksiyonları, karın içi enfeksiyonlardır. Tedavileri antibiyotik tedavisidir. Hastalardan kültürler alınır ve sonuçlara göre tedavi başlanır.
- CMV enfeksiyonu: Genellikle nakil sonrası hasta taburcu olduktan sonra 1-6 ay arasında gözlenir. Karaciğer testlerinde yükselme, kan tablosunda bozulma, bazen ateş, ishal ile karşımıza çıkabilir. Bu durumda hastanın birkaç ay süreli antiviral ilaç kullanması gerekir.
Geç dönemde gelişebilen sorunlar
Karaciğer nakli sonrası uzun dönemde neler takip edilmelidir?
- Obezite, Hiperlipidemi
- Kardiovasküler hastalık
- Diabet
- Böbrek yetmezliği
- Osteoporoz (kemik erimesi)
- Sekonder malignensi (immunsupresif ilaçlara bağlı gelişen ikincil tümörler)
- Primer hastalık nüksünün takibi
- Kan tablosu bozukluğu
- CMV enfeksiyonu
Obezite
- İlk 2 yıl içinde %40 sıklıkla görülür.
- Sebepleri: Steroid kullanımı, immunsupresif tedaviye bağlı iştah artması, iyi hissetme.
- Tedavide diyet, egzersiz ve bazen ilaç tedavisi gerekebilir.
Kardiovasküler hastalık
- Artmış periferal arter hastalık riski
- Kardiak bozukluklar
- Hipertansiyon
Tedavide: Risk faktörlerinin düzeltilmesi, sigara bırakılması, yüksek riskli hastaların taranması, yüksek tansiyon için ilaç başlanması.
Nakil sonrası diabet
Sıklıkla gözlenir (%35-45). Nakil sonrası genelde bazı hastalar insulin ile taburcu edilirler. 6. aya kadar birçok hastada insulin kesilebilmektedir. Diabet gelişiminde risk faktörleri:
- Kortizon gibi bağışıklığı baskılayıcı ilaçların yan etkileri
- Çok sayıda steroid dirençli rejeksiyon
- Nakil öncesi diyabet varlığı
- HCV enfeksiyonlu hastalar
Kronik böbrek hastalığı
Kullanılan immunsupresif ilaçların yan etkilerine bağlı 5 yılda ortaya çıkma riski %20 civarındadır. Risk faktörleri arasında; nakil öncesi böbrek fonksiyonlarının bozuk olması, immunsupresif ilaçlar, hipertansiyon sayılabilir. Böbrek fonksiyonlarında bir kötüleşme üre ve kreatin düzeyleri ile kolayca ölçülebilir. Bu yan etkiler çoğu zaman dozla ilişkilidir ve genellikle doz azaltıldığında kontrol altına alınır.
Artmış ikincil kanser gelişim riski
Tüm bağışıklığı baskılayıcı ilaçlar, kanser oluşma riskini hafifçe arttırabilirler, özellikle B-hücre (bir tür beyaz küre) lenfoması. Transplantasyon hastalarında deri kanserinin ortaya çıkma olasılığı daha fazladır. Bu yüzden kendinizi güneşten koruyacak önlemler almalısınız.
Kan tablosunda bozulmalar
Kullanılan ilaçlara ve altta yatan hastalığa bağlı olarak anemi, lökosit ve trombosit sayısında azalmalar görülebilmektedir.
Karaciğer Nakli Yorumları
VİDEO ANLATIMLAR
karaciğer sağlığını etkileyen faktörler nelerdir?
pankreas kanseri nedir? pankreas kanserinin belirtileri nelerdir?
karaciğerde görülen iyi ve kötü huylu tümörler nelerdir?
karaciğer kanserinde kimler risk altındadır?
